Là địa phương có đồng bào dân tộc Mông sinh sống chiếm số lượng lớn, với hơn 78%. Hiện nay, đồng bào dân tộc Mông ở Mèo Vạc vẫn còn giữ được những nét văn hoá truyền thống đặc sắc, như: Chế tác khèn Mông, dệt vải lanh, đan quẩy tấu, chế biến các món ăn ẩm thực và các làn điệu múa, hát dân ca. Trong lĩnh vực nhà ở, dân tộc Mông thường làm nhà theo kiến trúc nhà trình tường hoặc nhà ghép ván gỗ, mái lợp ngói âm dương, cổng bằng gỗ và xếp tường rào đá xung quanh nhà để bảo vệ tài sản của gia đình. Điểm nổi bật là kỹ năng xếp đá khéo léo chỉ người Mông mới có, từ những em thiếu niên đến người già, ai ai cũng biết xếp tường rào đá, mà không dùng xi măng hoặc vật liệu gì khác nhưng bức tường rào luôn vững chắc trước mưa gió và trường tồn cùng thời gian. Vì thế, ngoài ngôi nhà ở truyền thống thì tường rào đá là công trình không thể thiếu được trong đời sống văn hoá và kiến trúc nhà ở của đồng bào dân tộc Mông.

Anh Vừ Mí Chá dân tộc Mông ở xã Khâu Vai (mặc áo xanh) giới thiệu về tường rào đá và ngôi nhà lợp ngói âm dương của gia đình được làm hơn 20 năm

Được biết, để góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc Mông, tạo điểm nhấn trong thu hút khách du lịch, Ban Thường vụ Huyện ủy Mèo Vạc đã chỉ đạo Ủy ban nhân dân huyện ban hành 3 mẫu nhà ở theo kiến trúc nhà truyền thống dân tộc Mông áp dụng rộng rãi trên địa bàn huyện, đồng thời ban hành Chỉ thị số 07-CT/HU ngày 01/7/2021 về tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng đối với công tác tuyên truyền bảo tồn kiến trúc nhà ở truyền thống của đồng bào dân tộc Mông trên địa bàn huyện Mèo Vạc. Thành lập Tổ chỉ đạo khôi phục, cải tạo, giữ gìn và bảo tồn kiến trúc nhà truyền thống của đồng bào dân tộc Mông thuộc các xã Pả Vi, Pải Lủng, Sủng Trà. Kết quả, từ năm 2019 đến nay, đã chỉ đạo nhân dân xếp tường rào đá được 90 nhà, chỉ riêng năm 2023 đôn đốc nhân dân xã Pải Lủng xếp tường rào đá được 14 nhà. Hiện nay, mỗi khi du khách đến tham quan huyện Mèo Vạc đều rất thích thú chụp ảnh tường rào đá với ngôi nhà trình tường tại thôn Pả Vi Thượng và Làng văn hoá du lịch cộng đồng dân tộc Mông thôn Pả Vi Hạ, xã Pả Vi; hay tường rào đá và cổng gỗ theo kiến trúc truyền thống dân tộc Mông tại trụ sở xã và các đơn vị trường học trên địa bàn xã Pả Vi.

Khách du lịch nước ngoài thích chụp ảnh với tường rào đá tại Làng văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông thôn Pả Vi Hạ, xã Pả Vi

Cô Mạc Thị Bích Hà đến từ Hà Nội chia sẻ: “Tôi đã đi tham quan nhiều địa phương ở các tỉnh nhưng rất ấn tượng mỗi khi được đến Mèo Vạc, bởi ngoài phong cảnh thiên nhiên hùng vĩ của danh thắng Mã Pì Lèng và dòng sông Nho Quế; tôi được chụp ảnh với tường rào đá của dân tộc Mông, vừa cổ kính, vừa giàu bản sắc văn hoá”. Thật vậy, mỗi dân tộc đều có những nét văn hoá đặc sắc riêng. Ở huyện Mèo Vạc, với dân số đông, người Mông vẫn giữ được nét văn hoá kiến trúc nhà ở độc đáo khá nguyên bản được truyền lại qua nhiều thế hệ.

Phát huy truyền thống đó, huyện Mèo Vạc tiếp tục triển khai nhân rộng ra các thôn, bản; trong đó tập trung tuyên truyền, vận động nhân dân sinh sống tại các thôn dọc các tuyến quốc lộ, tỉnh lộ tận dụng những hòn đá sẵn có để xếp tường rào đá, tạo điểm nhấn thu hút khách đến tham quan, vừa góp phần tô điểm cảnh quan môi trường, vừa bảo tồn kiến trúc nhà ở truyền thống gắn với phát triển du lịch tại địa phương.